شهرآی خانم ویا ماه بانو

نوشته کریم پوپل
ساحۀ تاريخى آی خانم در ولسوالی دشت قلعه در تقاطع دو دریای آمو وکوکچه ولایت تخارقرار دارد . آى خانم ،ملکۀ دوران يونان باختر بود که در منطقه سلطنت ميکرد. گویند سنگ تهداب این شهر را سکندر مقدونی نهاده است.
جغرافیه دان یونانی ( استرابو ) و ( بطلیموس ) در آثار شان در تقریباً ۲۳۰۰ سال قبل از امروز از شهر نامبرده بود که اسکندریۀ آمودریا یا اسکندریۀ اوکسیانا نام نهاده بود. اما معلوم نبود که این شهرافسانوی اسکندر مقدونی درخاک کدام یک ار حصه کشور های آسیا مدفون و گمنام باقی مانده است .
تا این که در سال ۱۹۴۴ میلادی یکی از سربازان قوای سرحدی افغانستان کوزه ای پر از سکه در مخروبه های شمال افغانستان پیدا کرد. اندکی بعد مورخان متوجه شدند که این مخروبه های قدیمی در ولایت تخار افغانستان همان شهر باستانی گمشده اسکندریه می باشد. سنگ بنای آی خانم یا ماه بانو قدمتی حدود سیصد سال قبل از میلاد مسیح دارد. این سنگ اکنون در موزه ی شهر کابل نگه داری می شود.
.
قصه های و باوری های مردم
در مورد شهر آی خانم داستان‌ها و افسانه‌های زیادی وجود دارد عده ای بر این باورند که در روزگاران دور دختری بسیار زیبا به نام آی خانم در افغانستان زندگی می کرد. آی خانم آنقدر زیبا بود که مردم عکس او را بر روی ماه می دیدند. به همین دلیل او را ماه بانو نیز نامیده بودند.
آی خانم در بین مردم عادی و شاهزادگان و پادشاهان دلباختگان زیادی داشت. هر کدام از این دلباختگان سعی داشتند خود به وصال آی خانم دست یابند و با هم رقابت می کردند. در نهایت یکی از شاهزاده ها آی خانم را دزدید و به شهری دیگر برد. شاهزاده قلعه ای برای ماه بانو ساخته و او را در آن پنهان نمود. سرانجام آن شهر به نام آی خانم یا ماه بانو معروف شد.
عده‌ای هم وجه تسمیۀ این شهر را برگرفته از نام “سلین/ لونا” (Selene / Luna) الهه‌های اساطیری مهتاب یونان و روم باستان می‌دانند و دیگران هم آن را به آناهیتا، الهۀ باستانی عشق و زایش و مهتاب نسبت می‌دهند.

نما شهر
شهر آی خانم یا ماه بانو به صورت مثلثی شکل ساخته شده است. دو ضلع این مثلث با آب احاطه شده و ضلع سوم محل استقرار برج و باروی شهر بوده است. معماری این شهر ترکیبی از هنر یونانی و هندی است. از قراین معلوم می گردد این شهر پس از حمله بر هندستان ساخته شده است زیرا در آن معماری هندی بمشاهده می رسد.
قصر حکومتی شهر در قسمت مرکزی آن قرار داشته است. سایر مکان ها از جمله معبد، مکتب و دیوان خانه ی حکومتی نیز در اطراف قصر واقع بوده اند. هر کدام از این بناها خود کتابی مصور و زیبا در هنر ساخت و ساز یونانی بوده اند.