تنظیم منابع آب در افغانستان

از کریم پوپل                                                                                                        

                                                                                   تنظیم منابع آب در افغانستان      Water Resources Management in Afghanista                                                                                                      

قسمت اول

مقدمه

آب ماده حیاتی است که خداوند بطور وافر ورایگان برای موجودات روی زمین داده است.آب نه تنها جز حیاتی موجودات زنده است .جز حتمی پیشرفت وتکامل بشریت است.هر قدر بشریت متمدن میشود به همان پیمانه مصارف آب ازدیاد می یابد. فابریکه جات وتاسیسات ساختمانی سیستم آب درمنازل، کشاورزی نفوس جهان همه وهمه مصارف آبرا چندین برابر ساخته است. طبق آمار سازمان ملل رشد کشور ها و رشد نفوس با هم مطابقت نداشته رشد نفوس دو یا چندین برابر از رشد کشور ها گردیده است.رشد نفوس در کشورهای آسیای نسبت به تمام قاره ها ازدیادیافته است .در صورت ادامه چنین حالت نه تنها کمبود آب برای کشاورزی بلکه برای نوشیدن بمشکلات مواجه خواهد شد.تا هنوز بشریت نمی دانست که با ازدیاد نفوس احتراق زیادشده آب کم شده میرود.یعنی هرانسان در زندگی روز مره خود هوا را آلوده  میسازد احتراق می نماید  حرارت کار دارد.تعداد ماشین ها ازدیاد میابد محیط را آلوده میسازد واین همه بالای آب نوشیدنی تاثیر وارد میکندهر انسان در روز1500-2000کیلو کالوری ضایع می کند .نفوس آسیا 4.14ملیارد اند در صورت ضرب 1500 کالوری به چه پیمانه می کشاند.جمع  مصارف حرارت روزانه و حرارت آفتاب .مصارف مچموع حرارت جهان (132,000 TWh)  فیصدی ازدیاد کاربن دای اکساید 10% وازانرژی 4.7 % درسال میباشد.یعنی این جهان دارای یک ظرفیت برای نفوس میباشد.  سالها قبل طور اوسط مصارف روزانه مردم الی ده لیتر بود.در زمان ظاهر شاه ریاست آبرسانی برای فرد ۲۰الی  ۲۵ لیتر سنجیده به همان پیمانه درشهر کابل آبرسانی میکرد.با ازدیاد نفوس و کندبودن کار دولتی توازن توزیع الی امروز ازبین رفت مردم در هر گوشه وکنار از آبهای زیرزمینی استفاده اعظمی می نمایند طبعیتاً آبهای زیر زمین برای زنده نگه داشتن اجسام زنده ، حفظ نباتات و مرطوب نگه داشتن قشر وفضا زمین خلق شده است .مصارف آب یکنفر در کشورهایی پیشرفته ۵۰۰الی ۶۰۰ لیتررسیده است درحالیکه دراکثر کشورهای آسیای توزیع آب به نورم۲۰الی ۲۵ لیتر سنجیده میشود.فعلا مصارف آبی یک انسان در همه عرصها روزانه۵۰۰۰الی۶۰۰۰ لیتر میباشد .حدود ۸۰-۸۵ فیصد آبهای شرین در عرصه کشاورزی ۸ فیصد آن غرض آشامیدن بمصرف میرسد.دریک کیلو گوشت ۱۵۴۰۰لیتر آّب بمصرف رسیده که ۹۳ فیصد این آب در مزرعه بمصرف رسیده است .در یک کیلو گرام نان گندم ۱۶۰۰لیتر آب بمصرف رسیده از جمله ۷۰ فیصد این آب در مزرعه بمصرف میرسد. دریک کیلو برنج مصارف آب آن ۲۵۰۰لیتر میباشد که ۶۹ فیصد این آب در مزرعه بمصرف میرسد. دریک کیلو لباس پنبه ۱۰۰۰۰لیر آب بمصرف میرسد از جمله ۵۴ فیصد این آب در مزرعه بمصرف رسیده است. ^[۱]
مساحت افغانستان۶۵۲،۲۲۵ کیلومتر مربع اوسط مقدار بارندگی ۲۵۰ملی متر یا ۰،۲۵متر . مقدار بارندگی درسال ۱۶۳بیلون مترمکعب تخمین شده میتواند.که از جمله ۵۷ بیلون متر مکعب آن را آبهای سر زمینی ، ۱۸ بیلون متر مکعب را آب های زیر زمینی متباقی قسماً تبدیل به بخار وقسماً جذب در خاک و مقداری در وجود اجسام زنده وسایر ملحوضات طبیعی ذخیره میشود.که شامل احصایه شده نمیتواند. اوسط ارتفاع در افغانستان ۱۲۰۰ متر از سطح بحر ارتفاعات مرکزی ۱۸۰۰ متر جلال آباد ۴۵۰ متر بدخشان ۲۵۰۰ متر میباشد.بلند ترین نقطه افغانستان نوشاق بدخشان اند که دارای ارتفاع ۷۴۹۲ و پست ترین نقطه رودآمو است که دارای ارتفاع ۲۵۰متر ار سطح بحر میباشد. اوسطع بارندگی درمناطق غربی ۲۵۰ ملی متر درمناطق جنوب شرقی ۲۵۰ ملی متر درساحات شمال شرقی و ارتفاعات بالا تر از ۳۰۰۰ متر و جبالها از ۴۵۰ الی ۱۰۰۰ ملی متر در سال میرسد. سطح بارندگی برف درکوهای پامیر و واخان ۱۰۰۰ ملی متریا یک متر میباشد. شورای وزیران افغانستان در دلو ۱۳۸۶ استراتیژی سکتور آب افغانستان را تصویب نمودند [۱۵] غرض پیشبرد کار افغانستان را به پنج حوزه آبی تقسم نمودند.افغا نستان از ۷۵ ملیار مترمکعب آب خود صرف ۲۰ ملیارد متر مکعب آنرا استفاده مینماید.علت فقر درهمین است که نتوانسته است اراضی زمینهای زراعتی خویشرا توسعه دهد و از انرژی این آبها استفاده نماید. درمصوبه پلانهای روی دست گرفته شده است تا افغانستان بتواند ظرفیت استفاده از آبهای سرزمینی خودرا ارتقا دهد.دو رود افغانستان یعنی آمو که ظرفیت ۲۲ بیلون متر مکعب ودریای هلمند به ظرفیت ۹٫۳ بیلون مترمکعب را دارا میباشد. ضرورت است آب این روده ها در تحت پروژه ها گرفته شود تا بتواند افغانستان از فقر فرار نماید.سطح استفاده از آب رود آمو صفر واز هلمند ناچیز میباشد. تولید انرژی برق توسط آب واستفاده از انرژی برقابی که فاقد دود وگازات زهری میباشد نعمت است که ارزان بدست می آید.افغانستان که دارای ۲۵ رودخانه بزرگ صدها رود کوچک وهزاران جوی وکوهای پر برف دارد .طبعیتاً این کشور از لحاظ آب غنی است.ولی اینکه چگونه ازین استفاده نمایند ضرورت به سرمایه کدر فنی وکارکنان صادق دارد.طبق راپور سارمان ملل و دانشگاه کابل درآمد سرانه آب درافغانستان ۲۷۷۵ متر مکعب میباشد.^[۲]در صورت استفاده درست ازین آبها علاوه بر ضرورت خود میتوان به کشورهای همجوار برق و آب داد.یکعده از کشورها وادارات خارجی که از روند کار آب افغانستان حمایت وهمکاری مینمایند عبارتند از USAIDیا اداره انکششاف بین امللی امریکا، بانک جهانی،اتحادیه اروپا،اداره زراعت وخوراكه سازمان ملل متحد،مؤسسه تخنيکی آلمان GTZ، حمایت مالی وبازساز ی آب کابل وهرات KfW، ادارة كمك هاي بين المللي جاپان،دولت هندوستان،دولت ايران،موسسه يونسكو،اداره انكشاف بين المللي كانادا،اداره انكشاف بين المللي انگلستان،دنمارك،ناروي ،موسسه يونسيف،چين،بانك انكشاف اسلامي،سروي جيولوجي ايالات متحده امريكا،و موسسه هبيتات ملل متحد میباشد.

                               

                                           یخچالهای دایمی کوهای هندو کش

    

۱. دوران آب درطبعیت                                                                                                      
 Water cycle in nature    

در مراحل اول تمام کره زمین را آب پوشانیده بود پس از میلونها سال فرو رفته گی ها در زمین بمیان آمده و خشکه پیدا شد. سپس جریان آب غرض فروریختن به نقاط پائینتر برای خود مجراها پیدا نمود که تااکنون ادامه دارد.تسلسل طبیعی اب یا (هایدرولوژی سیستم)طوری است در زمستان آ بها تبخیر ننموده به آب های تحت الارضی ذخیره میشود در موقع گرما حدودی دوباره به فضابعداً توسط باد از یک محل به محل دیگر منتقل وسپس به باران تبدیل میشود. خاک بمثابه اسفنج است که مقدار آب زیاد را جذب میکند.زمین و ابحار محل فلتروتقطیر آبهای کثیف میباشد پس از جذب همه مکروبها ومواد مضره آب فلتر شده را دوباره به فضا واز فضا به زمین می ریزاند.درافغانستان بیشترین آب در زراعت بمصرف می رسد. در موسم گرما هفتاد الی هشتاد فیصد آب که برای زراعت بمصرف می رسد به فضا میرود. تبخیرآب از۲۰ درجه سانتی گراد آغاز میگردد.یعنی فضا نیز مقدار زیاد آبرا با خود دارد.کشورهای پیشرفته این بخارات آبرا توسط ایود نقره –نمک ، کاربن دای اکساید جامد پروپان مایع ویا توطه های یخ به ابر و باران تبدیل می نمایند.

۲ .آبیاری مزارع زراعتی در افغانستان

افغانستان یک کشور زراعتی است ۸۰فیصد این ملت به زراعت ومالداری اشتغال دارند.زراعت بدون آب ناممکن است. کشت نباتات درین کشور بشکل للمی و آبی میباشد. زیاده کشت للم درصفحات شمال افغانستان صورت میگیرد . زمینهای جلال آباد و لغمان چون آب فراوان دارند سال ۳ حاصل میدهند.در قسمتهای غربی وشمال از ولایت کندز الی بادغیس حدود یک میلون هکتار زمین مزروعی در کنار دریای آمو و مرغاب قرار دارد ولی به نسبت عدم ورود تکنالوجی اب این زمینها بشکل دشت ولامزروع باقی مانده است اهالی این ولایتها از زمین ها بشکل للمی استفاده مینمایند.افغانستان دارای 75 بیلون متر مکعب آب سالانه دارد ولی  حدود 25 فیصد یعنی 20 ملیارد  آن استفاده نموده  متباقی  75  فیصد آن به کشورهای همجوار میریزد.در تاریخ اففانستان زراعت پیشرفته وحفر جویبارها در زمان کوشانیان غزنویان باختران تیموریان بابریان و تیمورشاه درانی مروج گردید.سیتم آبیاری در افغانستان توسط وسایل مدرن نبوده بلکه مانند صدها سال قبل توسط جویهای خاکی آبیاری میشود که فیصدی ضایعات خیلی زیاد میباشد.قبلاً پلان بود که در سه پروژه یعنی بند سرده غزنی سد سلما هرات و سد کجکی هلمند زراعت مدرن را مروج نمایند که پروژه تا فعلاً موفق نگردیده است.زیاده زمینهای افغانستان بشکل علفچر مورد استفاده مالداران قرار دارد. دهقانان افغانستان آب کشت مورد ضرورت خودرا از آب باران دریا چشمه ها (کاریز ) عردو چاه بدست می آورند. اراضی افغانستان از دیدگاه زراعت به ۶ گونه تقسیم شده‌است. - زمین‌های مزروعی -زمین‌های تحت غرس نهالها- که هردو قسمت۷٫۸میلون هکتار ۱۱٫۹۶ ٪ ساحه خاک را در بر دارد-علفچرها ۳۱ میلون هکتارکه حدود ۴۹ ٪-- جنگلات ۱٫۹ میلون هکتار ۳٪- زمین‌های تحت آب وزمینهای غیر مزروعی می‌باشد. اراضی افغانستان طوریست که هرمنطقه دشت ودره اب هوا مخصوص دارند. مثلا ولسوالی سروبی که در۳۰ کیلومتری کابل موقیعت دارد در زمستان برف باری نداردولایت قندهار خوست جلال آباد لغمان گرم سیر بوده در زمستان برف باری ندارد. ۱ بر۶حصه خاک رادشت تشکیل داده‌است که به مساحت ۱۰۸۷۰۴ کیلومترمربع ۱۰،۸۷۰میلون هکتارمی‌شود. بالاتر از ۸۰ فیصد منبع آبی افغانستان را کوهای هندوکش تشکیل می‌دهد. درمجموع ۷٫۸ میلون هکتار ساحه قابل کشت می‌باشد. ازجمله ۳٫۳ میلون هکتار (۱۸۱٫۵میلون جریب) آبی ۴٫۵ میلون هکتار(۲۲٫۵میلون جریب) للمی و یابارانی وجود دارد. ازجمله ۴ ملیون هکتار تحت کشت می‌باشد. در سال ۲۰۱۰ حدود ۳،۱ میلون هکتار تحت زرع علوفه جات و از جمله ۲ ملیون هکتار تحت زرع گندم قرار داشت. زمین‌های سیر آب حدود ۱٫۸ میلون هکتار را دربر دارد.در ۱،۴۴ میلون هکتار به نسبت آب کافی دوبار کشت میشود ^[۳] طور طبیعی به جز چند نبات محدود همه نباتات درین خاک می‌رویند.دراکثر نقاط شمال جنوب وجنوب شرقی افغانستان حرارت در تابستان به ۴۵ درجه می کشاند.زیاد ترین آب درین مناطق بمصرف میرسد سطح تبخیردرین مناطق زیاد بوده در معیاد ۳-۶ روز زمین دوباره خشک میشود.حرارت زمین الی ۲۰ درجه بیشرازحرارت هوا میباشد.خشک سالی درهمین مناطق بروز میکند. ^[۴]

۳. آبرسانی وکانالیزاسیون شهری                                                                        Urban water supply and canalization

آبرسانی کلتور است که سالها قبل درمیان جوامع بشری افغانستان وجود داشته است.مردم از سه منبع یعنی جویها چاه ها و چشمه آب مینوشیدن.دربعضی محلات بخصوص در شمال افغانستان مردم آب آشامیدنی حویشرا در حوضهای سرباز ذخیره مینمودند .دربعضی محلات مردم زیر تپه و کوه را حفر نموده در آنجا برف زمستان را جمع مینمودند.در تمام سال ازین آب استفاده مینمودند. همه اینگونه آبها عاری از خطر نبوده در بعضی مواقع امراض چون کلرا لشمانیا وملاریا باعث خطر جدی باشندگان همان محل میگردید.تا فعلاً مردم دهات بنا بر عدم دانائی کافی عقیده دارند آب روان که هفت ملاق زد آب پاک است.بنیاد رسانیدن آب صحی در شهر کابل توسط عبدالرحمن خان آغاز گردید.برای اولین بارآب صحی در درمانگاه ابن سینا تهیه گردید.سپس درزمان شاه امان‌الله کار انتقال آّب آشامیدنی مردم کابل از حوض طبعی کوه پغمان به اکمال رسید.نلهای آب در چندین نقطه شهر غرض استفاده مردم نصب گردید.در زمان ظاهر شاه اولین فابریکه کوچک تصفیه آب درشهر کابل نصب وبه شهریان کابل حدود چهار ساعت آب میرسانید به همین ترتیب پروژه آبرسانی در ولایات هرات مزارشریف جلال آباد آغاز گردید.ریاست آبرسانی در اکثر مدارس ولایات وولسوالی ها نصب پمپ دستی یا بمبه رانمود.دربعضی پروژه ها که روسها وامریکایها کار مینمودند توانستن توزیع ۲۴ ساعته آب آشامیدنی را محیا کنند این پروژه ها مانند مکرویان اول ،دوم سوم وچهارم، پروژه تفحصات مزارشریف و پروژه فارم غازی آباد پروژه فارم سمرخیل پروژه وادی لشکرگاه پروژ مالداری هرات وغیره بودند. تسلسل توزیع آب اشامیدنی به نسبت جنگهای داخلی الی امروز قطع گردید.پس از سال ۲۰۰۲ دوباره پروژه های آبرسانی توسط ایالات متحده امریکا آلمان وسایر کشورها از طریق چند مراجع به خصوص ریاست آبرسانی و وزارت انکشاف دهات وزارت شهر سازی تحت کار گرفته شد.طبق راپور یونیسف ^[۵]الی اکنون ۱۶،۸ملیون افغان یا ۷۰فیصد خاک آّ ب صحی آشامیدنی ندارند .قربانی آب غیر صحی در درجه اول اطفال است فعلاً در افغانستان از هر چها طفل یکی آن می میرد ^[۶].درسال ۵۰۰۰۰ طفل بالاثر مرض اسهال که ناشی از آب غیر صحی است می میمیرند.فعلاً اداره بانک انکشاف جهانی اداره آغا خان, UNHCR,DACAAR, USAID, واز کشور آلمان کمپنی ,GTZ,INVENT, KFW در پروژه آبرسانی همکاری می نمایند.                                                                                                           دراین اواخر بانك جهاني خواست تا دولت افغانستان از تجربه آبرسانی وفاضلاب کشور هند وبرازیل استفاده بعمل آورند .این سازمان تلاش دارد تا افغانستان از آبهای سطحی خویش در صنعت و آشامیدن استفاده نمایند.بدین منظور قرارداد بین هند و افغانستان به امضا رسید . ميزان سرمايه شركت آب و فاضلاب افغانستان يك ميليارد و ‪۵۹۰ميليون افغاني ویا سه ميليون و ‪ ۴۰۰هزار دلار اعلام شد. در اين نشست اعلام شد كه بانك جهاني و اداره توسعه بين‌المللي آمريكا ‪۴۱ ميليون دلار براي مدت پنج سال براي توسعه فعاليت‌هاي آبرساني در اختيار شركت آب و فاضلاب افغانستان قرار خواهد داد.هکذا بانك جهاني اعلام كرد كه براي بازسازي پروژه‌هاي سيستم آبياري بخش كشاورزي در مناطق روستايي افغانستان ، مبلغ ‪۳۳ميليون و ‪ ۵۰۰هزار دلار كمك اختصاص داده است. اين مبلغ در احيا و بازسازي ‪ ۹۳پروژه كوچك و بزرگ، توسعه تاسيسات هواشناسي آب در ‪ ۳۰ايستگاه و شش دستگاه آزمايشگاه اندازه‌گيري گل و لاي هزينه خواهد شد. اين نهاد مالي هفت سال قبل، ‪ ۴۰ميليون دلار براي بازسازي پروژه‌هاي اضطراري آبياري در كابل، جلال آباد ، قندهار، هرات، کندوز ، هرات و مزار شريف اختصاص داده بود كه از آن زمان تاكنون اين كمك‌ها به ‪ ۵۳ميليون دلار رسيده است . سيستم آبياري بخش كشاورزي كشور در سه دهه گذشته به علت دلایل متعدد آسيب زيادي ديده است. در حال حاضر بيش از يك ميليون هكتار زمين نياز به بازسازي و احياي سيستم آبياري دارد. طوري كه ‪ ۱۲درصد زمين‌ها قابل كشت است و ‪ ۸۵درصد آن نياز به آبياري دارد فعلاً ‪ ۲۵درصد سيستم آبياري افغانستان فعال است. ( خبرگزاري جمهوري اسلامی ‪ مورخ ۰۹٫۰۳٫۸۸ ) طبق اظهارات شركت آبرساني افغانستان تنها دومليون نفوس در سراسر كشور دسترســـي به آب آشاميدني صحـــي دارند. حال آنكـــه نياز مندي مردم به آب درسطح كشور ، ۳۰۰ هزار مترمكعب در ۲۴ ساعت بوده و سالانـــه ۹۳۶٫۶۸ مليون متر مكعب آب مورد ضرورت مـــردم مي باشد. به گفته رئيس شركت آبرساني افغانستان همين اكنون در سراسر كشور ۵۵ مخزن آب زير زميني و ۵۶ مخزن آب ارتفاعي وجود دارد كه حجم مخازن به ۶۲۳۵۱ متر مكعب مي رسد.مقدار پمپ شدن روزانه آب در كشور به ۹۷۵۳۴ متر مكعب آب توليد شده و ۱۵۷۶ نل هاي آب عامه است كـــــه مردم از آن استفاده مي‌كنند. اين در حاليست كـه در سطح كشور ۱۲۴ مليون مترمكعب آب هاي شيرين موجود است. تولید آب در افغانستان توسط مراجع رسمی وشخصی ۱۴۰هزار مترمکعب میباشد.تا فعلاً درسطح کشور ۴۵6۶۶ عدد بمبه دستی نصب گردیده است.فعلاً نورم توزیع آب در افغانستان 40 لیتر دریک شبانه روز است. شهر کابل که دارای چهار میلون نفوس دارد دارای مجموعی ۳۴هزارمتر مکعب آب تولیدات دارد که همه آب تحت العرضی است.شهر کابل دریک سال توانای ۴۴ میلون متر مکعب را دارد که این آب ناکافی بوده از چاههای اطراف کابل استفاده بعمل می آید.آب شهر کابل از۴۲ حلقه چاه عميق ، دو كاريز وسه پروژه بزرگ در سه نقطه شهركابل بدست می آید.شهر کابل دارای ۳۰تا ۳۵هزار چاه خود سر دارند.مردم روزانه حد اقل ۳۵۰۰ مترمکعب آبرا استخراج می نمایند. تمامی پروژه هاو بلند منزل های شخصی از خود چاه عمیق دارند به همین ترتیب فاقد کانالیزاسیون.در کنارهر تعمیر چاه فاضلاب نیز حفر گردیده است. طبق اظهارات نجیب اله پتان رئیس عمومی آبرسانی وکانالیزاسیون از سال ۲۰۰۲ به اينسو مطالعات تخنيكــي ۳۴ ولايت افغانستان را توسط متخصيصين بــــانك جهانـــي، کشور جرمنــي و USAID انجام داده شده است. طبق همین مطالعات پلان سرمايه گذاري طی سه مرحلـــه یعنی كوتاه مدت، ميان مدت و دراز مدت ترتيب شده است كه فعلاً پلان مرحله كوتاه مدت در حال تطبق قرار دار. اكنون در ۱۷ شهر، شبكه هاي خدمــــات آبـــرسانـــــي فعاليت دارد. درمجموع از۶٫۶ مليون نفـــوس شهري نشینان به دو مليون نفوس خدمات آبرساني را مهيا گردیده است. مرحله ( كوتاه مـــدت) با تمويل مشترك بانك جهانــــي و وکشور آلمان به هزینه ۵۰ مليون دالراز ۲۰۰۷ شروع گردیده در اخیر دسمبر۲۰۱۰ به پايه اكمال رسید.۳۰ مليون دالر سرمــايـــه گذاري در ۱۴ مركز ولايات به كمك بانك جهاني رويدست است. ۴.

 تشکیل آب در کره زمین

قبل از سال ۱۳۸۰ تصور میشد که این ماده در زمین بالاثر عملیه autogasing گازات آتشفشان تولید شده است .ولی درسالهای پس از ۱۳۸۰ یک پارچه بزرگ از یخ از نزدیک زمین گذشت کمپنی ناسا توته ازین یخ را که با خاک مخلوط بود به زمین آورد پس از تحقیقات چند واضع گردید که آب در اثناع ساختن ستاره گان ساخته میشود.در۲۲ جولای سال ۲۰۱۱ ابر را دریافتن که ۱۴۰ تریلون چند بزرگتر از حجم زمین بود .بناعاً آبی که در زمین است در زمین ساخته نشده بلکه از فضای خارج آمده است. زیرا دوبرسه حصه زمین آب است.

آب و منابع آب در افغانستان                                                                                           water resources inAfghanistan                                                                      

 

مهمترین منابع آبی افغانستان عبارتند از

• ۱. آب های چاه چشمه ها
• ۲.آبهای بارندگی از قبیل باران برف ژاله وغیره
• ۳.آبهای سطحی جوی ها ، دریاچه ها، دریا ها
• ۴.بندها و حوضهای طبیعی و مصنوعی
• ۵.یخچالهای کوهاو قلل ها
• ۶.بخارات اتمسفیر

عمده ترین کوه که دارای قلل های مملو از برف و یخچالها میباشد کوه هندوکش وشاخهای کوچک اومیباشد این کوه تقریباً بالا تر از ۷۵ فیصد خاک افغانستان را پوشانیده است. مجموعاً کوهای هندوکش دارای طول ۹۹۶ کیلو متر میباشد . تاحدود۶۰۰ کیلو متر را بنام هندوکش متباقی را بنامهای دیگرمی نامند شاخهای هندوکش عبارتند از کوه بابا با مسافت ۲۰۰ کیلومتر سیاه کوه۶۲۸ کیلو متر کوه پغمان کوه سلیمان سفید کوه یا سپین غر فیروز کوه ۳۵۲کیلومتر تیر بند ترکستان پاراپامیزاد وغیره میباشد.عرض هندوکش متفاوت اند عموماً عرض این کوه ۱۰۰ الی ۲۴۰ کیلومترمیباشد. ارتفاع اوسط این کوه ۴۵۰۰ متر از سطح بحر میباشد. اوسط بارندگی درین مناطق از ۲۵۰ الی ۴۵۰ ملی متر درسال است. بارندگی در کوهای پامیر الی هزار ملی متردرسال میباشد .اکثر قلل هندوکش شرقی دارای یخچالهای دایمی میبا شد هندوکش مرکزی مانند سالنگ ها یکاولنک دره صوف بامیان هزاره جات و چغچران مدت شش ماه پر از برف میباشند.در وادی ،دامنه های کوها وتپه ها اطراف هندوکش کوهای پغمان وبابا سرخ پارسا، دره جات بهسود، سوخته وادی، میر سبز ، ناهور ، مالستان ، دایه فولاد ، ارزگان ، غاب، دایکندی ، ایماقستان و نواحی شرق و جنوب هندوکش مناطق استالف ، گل دره ، شکر دره ، پغمان ، جلگه میدان ، جلریز ، بیک سمند ، دیمرداد ،خوات ، تورمی، قیاق گل بوری ، تورکان ، ککرک، شاکی ،زرسنگ ، قره باغ ، زرد آلو، تمکی، رسنه، سنگ ماشه، دی چوپان ، خاک افغان ، وادی ارغنداب و گیزاب منبع بزرگ چشمه ها میباشد. ساحات کوه بابا مملو از تپه های خاکی است که این تپه ها در زمستان آبرا ذخیره نموده در تابستان منبع چشمه ها میباشد. تغیر ارتفاعات در ساختن بندهای برق ، بند های آبی زراعتی، حوضهای آبی هموار درکنار دریا غرض تربیه ماهی و مرغابی وغیره ساختمان های زراعتی این کشور را کمک میکند. سطح ارتفاع شهر جلال آباد دارای ۴۵۰متر در حالیکه در بدخشان سطح ارتفاع بالا تر از ۲۸۰۰ متر بطور اوسط میرسد.زیاده ترین نقاط پر آب و شاداب را قسمت شمال شرقی افغانستان مانند کنر هار نورستان دره های پنجشیر بدخشان وتخار تشکیل میدهد.قسمت های مرکزی کوهای هندوکش وکوه بابا که ولایتهای پروان میدان بامیان دایکندی چخچران پل خمری چهارکنت شولگر سرپل را احتوانموده است منبع بزرگ آبی کشور به حساب می آید. ۸۰ فیصد منبع آبی کشوررا کوهای هندوکش تشکیل میدهد. که ازین مناطق دریا ها سر چمشه گرفته پس از عبور چندین ولایات به کشور های همسایه میریزد.متاسفانه افغانستان بالا ثر مصروف بودن جنگهای چندین دهه نتوانسته معضلات این آبریزی را روی اوراق بیاورد.کشورهای همجوار غرض استفاده این آبها پروژه های بزرگ را اعمار نموده است .در آینده در صورت ادعا افغانستان احتمال بروز مشکلات زیادی را در بر خواهد داشت. که یکی از عوامل نا امنی افغانستان درهمین راز نهفته است.گفته میشود که بزودی انرژی تیل حاک به پایان می انجامد وآب می ماند تمام انرژی برای کشورها. جنگ سوم بالای معضله تقسیم آب آغاز خواهد شد. فعلاً افغانستان پنج کشور را آب می دهد یعنی حدود ۵۰ملیارد لیتر آب به ارزش ۵۰ ملیارد دالر رایگان به کشورهای همسایه داده میشود. درحالیکه پاکستان بندر کراچی را بالای مالتجاره افغانستان از مدت ۳۰ سال به اینطرف مسدود نموده است که صد فیصد خلاف موازین ومقررات بین المللی در مورد کشورهای محاط به خشکه میباشد.افغانستان نظر به ظرفیت آبی خود وتوپو گرافی ناهموار که دارد در آینده ها اولین کشور تولید برق خواهد بود.طور مثال در نواحی تنگی ابریشم و پلچرخی امکان ذخیره نمودن میلونها مترمکعب آب وجود دارد. با بند نمودن تنگی ابریشم چندین سد برقی میتوان اعمار نمود. زیرا ارتفاع سروبی وکابل ۱۰۰۰ متر فرق دارد .افغانستان دارای چندین صد دریاچه و بیشر از ۲۵ دریا بزرگ میباشد مهمترین دریا های که از کنار دشتهای پهن آور میگذرد عبارتند از رودآمو ، رودهلمند ، رودکابل ، دریای اندراب یا قندز، هریرودو رودمرغاب

میباشد.

کوههای پر برف در ولایت پکتیا افغانستان

۶. دریای آمو (جیعون یااوکزس)

این دریا از کوهای پامیر افغانستان و تاجیکستان شروع می گردد و از شمال شرق رو به جنوب غرب جریان پیدا می کند ، در قسمت پنچ سرعت این دریا خیلی تند و با شتاب میگردد.در قسمت شمال شرقی بدخشان دریای آمو یک چرخ مثلثی زده بازهم به مسیر خود ادامه می دهد .در قلعه زال با دریای پنج تاجکستان یکجا میشود. پس از طی مسافت ۲۴۰۰ کیلومتر به دریای اورال میریزد. کوهای پامیر دارای بارندگی ۱۰۰۰ ملی متر دریک سال بوده به همین دلیل این دریای بزرگ را بجریان انداخته است .این دریا بطول ۱۱۲۶ کیلو متر در داخل خاک افغانستان جریان داشته در سرحد ترکمنستان مسیر خودرا بطرف شمال غرب تغیر میدهد. این دریا دریک ثانیه ۲۰۰۰ متر مکعب و دریک سال ۲۲ملیارد آبرا انتقال میدهد. درکنار این دریا دشتهای لامزروع وکم ارتفاع به اندازه یک میلون هکتار (ده میلون جریب) قرار دارد.که با مصرف کم میتواند زیاده قسمت این دشتها را سیراب نمود. عرض دریا در بسیاری از جاها بیشتر ازیک کیلومتر است . قسمت کم عرض آن در نواحی حیرتان واقع شده است.از لحاظ قانونی افغانستان از اینکه منشع این دریا است حق استفاده بیشتر را دارد.برخلاف ازبکستان ۶۰ فیصد ازین آب استفاده مینمایدوهم از طلا که این رود سالانه دارد.در صورت احداث پروژه ها در افغانستان با مشکلات وممانعت های زیادی روبرو خواهد بود. این دریا در مرز دوکشور قرار دارد وبنام آبهای بین المللی یاد میشود دارای قانون خاص است.بمنظور بیداری کشورها در حفظ ذخیره وتقسیم آب کنفرانس تحت نام آب برای حیات بتاریخ ۱۸الی ۲۰ جوزای سال ۱۳۸۹ در شهر دوشنبه بشرکت هفتاد کشور و دهها سازمان بین المللی منطقه تشکیل گردید .درین کنفرانس امام علی رحمان اوف رئیس جمهور تاجکستان وضعیت موجود آب شیرین در جهان ، تغیر اقلیم – گرم شدن کره زمین ، ذوب شدن یخچال ها - اداره نا درست آب وضعیت آب های سرحدی رامورد بررسی قرار داد بطور غیر مستقیم ازبکستان را مورد انتقاد قرار داد.

7.جدول مقدار تولیدومصارف آب دریای آمو

نام کشور	سهم گیری درآب آمو بتناسب سال\کیلو متر مکعب	سهم که کشورها باید مستفید شوند به فیصد	آبیاری اراضی به میلون هکتار	تخصیص آب	فیصدی کل که استفاده میشود
افغانستان	۲۴**	۳۰٪	۱،۲	۰	۰
تاجیکستان	۴۹	٪ ۶۱	۰،۵	۹،۵	۱۵،۴
ازبکستان	۴،۸	٪ ۶	۲،۳	۲۹،۶	۴۸،۲
ترکمنستان	۰،۸۲	٪ ۱	۱،۷	۲۲	۸، ۳۵
قرقیزستان	۱،۶	٪ ۲	۱ ،۰	۴،۰	۶ ، ۰
مجموعه کل	۸۰،۲۲	٪ ۱۰۰	۸، ۵	۵، ۶۱	٪ ۱۰۰

۸ .دریای هلمند

دومین دریای پراهمیت رود هلمند است که از سنگلاخ یا ۸۰ کیلومتری غرب کابل سرچشمه گرفته و از شمال به جنوب غرب کوهستانات هزاره جات را پشت سر گذاشته در گرشک داخل ریگستانها دشت مارگو میشود بعدا بطرف سیستان جریان نموده.به جهیل هامون منطقه زابل ایران میریزد.فاصله این دریا ۸۳۵ کیلومتر است . گرچه طول این دریا تا کول سیستان به ۱۱۵۰ کیلومتر می رسد و به واسطه گرمای زیاد و ریگستانی بودن مسیر ، بیشتر در راه گم می شود . با آنهم آب این دریا هیچ وقت خشک نمی شود و جریان آن خیلی تند است.در مسیر این رود بند کجکی باظرفیت ۶۷۰میلون متر مکعب اعمار گردیده است.درسال ۲۰۱۱ کار بند کمال خان نیز درمسیر این دریا آغاز گردیده است.این بند درزمان داود خان سروی و به ارزش ۳۳ ملیون دالر با حکومت چکسلواکی قرارداد گردیده بود که درین ۳۲ سال کار آن متوقف بود. دریای هلمند در مجموع ۳۸۶۰۰۰کیلومتر مربع را میتواند آبریزی کند.فعلاً کشور ایران از آب این رود در کشت نباتات مخصوصاً در باغهای پسته استفاده می نماید . درتولید پسته ایران اولین مملکت جهان است. این پسته در آلمان پروس شده بعداً به سایر کشورها صادر میشود.

۹. فراه رود

یکی از دریای سیراب و پراهمیت افغانستان فرارود است این دریا ازبند باین و خاک یارک ولسوالی دولینه سرچشمه گرفته پس از گذشتن از ریگستان های فراه درجهیل هامون میریزد.. مناطق زیاد در غور ، پرچمن و فراه بنام آن مسمی گردیده ، ازین رود خانه در زمین های زراعتی استفاده بعمل می آید ، اما در جوار این دریا زمین زراعتی کم است ولی با استفاده از تکنالوجی و ذخیره آب ولایت فراه که کاملاً دشت است میتوان آبیاری نمود.طول این دریا ۵۶۰ کیلو متر است.

۱۰. دریای کابل

این دریا ازمحدوده سنگلاخ سرچشمه گرفته در دره اونی کوه پغمان از دریای هلمند جدا میشود سپس جلگه میدان را آبیاری نموده از ولسوالی چهارده ، وارد شهر کابل می شود در چهلستون با دریای پغمان ودر شینه با رود لوگر ملحق میشود سپس در جلگه سروبی با دریای پنجشیر ملحق شده به جلگه جلال آباد می ریزد . در اینجا رودکنر هم با اینها ملحق شده از باسول و دکه داخل علاقه آزاد افاغنه مهمند می گردد . سرانجام به دریای سند می ریزد این دریا دارای طول ۷۰۰ کیلومتر بوده که ۴۶۰ کیلو مترآن در داخل خاک افغانستان جریان دارد .این دریا اهمیت ستراتیژیکی واقتصادی دارد.جلال آبادو لغمان دارای آفتاب فراوان واقلیم گرم میباشد که برای کشت نباتات ستروس جوار زیتون شالی وسبزی جات خیلی مساعد است .زمینهای این دو ولایت ۳ بار حاصل میدهد درصورت تغیر دادن مسیر دریا ساختن کانالها این زمینها قسمت زیادی از مشکلات غذائی را مرفوع خواهد نمود.بخصوص مصارف سبزیجات زمستانی شهر کابل از همین دو ولایت بدست می آیذ.

۱۱ .رود مرغاب

این دریا که معاون آن دریای کاشان است ازنقطه اتصال سفید کوه و تیربند ترکستان سرچشمه گرفته به طرف غرب در وادی وسیعی جریان دارد . در نزدیکی بالا مرغاب رود قیصار هم به آن علاوه شده و پس از عبور از علاقه پنجده وآق تپه رود کشک هم به ملحق مشود و سرانجام پس از طی مسافت ۹۶۰ کیلو متر در ریگستان قراقروم ترکمنستان می ریزد.این دریا از میان چندین کوه گذشته سپس به ارتفاعات هموار میریزد با استفاده از تکنالوجی معاثر امکانات زیاد در ذخیره استحصال برق و مزروعی ساختن اراضی زراعتی مورد استفاده قرار داد.

۱۲ .هریرود

اين دريا هم از دامنه هاى کوه بابا درمناطق مرکزى کشورسرچشمه میگیرد. هريرودمسافت طولانى را درداخل ولايت غور طى نموده وبا عبورازشهر چغچران مرکز آن ولايت وارد ولايت هرات ميشود. سرانجام وارد ترکمنستان شده ودر ريگزارهاى قره قووم دفن ميگردد.این رود۱۱۲۴ کيلومترطول داشته و۵۶۰ کيلومترآن درداخل افغانستان جارى است. شصت کيلومتر مرز مشترک ميان دوکشورايران و افغانستان راهمين دريا تشکيل ميدهد.سرسبزى ولايت هرات از آب هريرود ميباشدولى با آنهم ، استفاده چندانى از آب اين دريا درداخل افغانستان صورت نگرفته واضافه آب آن جذب ريگستانهاى کشورهاى همسايه ميگردید.درین اواخر دولت ایران و ترکمنستان ذخیره گاه بزرگ ازین اب غرض آبیاری جلوگیری از سیلاب مناطق دوکشور ساخته است                                                                                                  

۱۳ .چالشها در روند سیاسی تنظیم آب درافغانستان                                                             
  Challenges in the political process of water regulation 
                                                                       

با رشد نفوس نا موزون مقدار آبهای آلوده وچرب اذدیاد یافته ظرفیت های آبهای شرین پائین می آید.در سال ۲۰۱۱ تعداد متولدین ۱۳۴ ملیون و تعداد وفیات ۵۶ میلون بوده است.این رشد اکثراً در کشورهای در حال توسعه یا عقب مانده میباشد.در دو طرف افغانستان دو کشور قرار دارد که رشد نفوس آن از ۲ فیصد اضافه اند این حتما بالای کشورهای همسایه تاثیر ناگوار دارد.بخصوص بالای ظرفیت های آب .در منطقه آسیای میانه افغانستان یگانه کشور است که ۷۵ ملیار مکعب آب شرین دارد صرف از ۲۰ میلون آن استفاده نموده متباقی به کشورهای همسایه میریزد.درطی ۳۰ سال که افغانستان مصروف جنگ بودکشورهای همسایه از آب دریاهای افغانستان درکشورهای خود پروژه های را بنانمودند که برای آنها نیز حیاتی است. این پروژه ها طوری بنا شده است که اصلا آبی برای افغانستان باقی نخواهد ماند.

آب دریای کابل در حصه اتک به دریای سند ریخته سر زمین های ملتان , علی پور وحیدر آباد را سیر آب وسرسبز مي سازد.پاکستان کشوری است که نان گندم درآن جا خیلی اساس است و پاکستان پروژه های کشت گندم خودرا از همین آب تامین میکند.درحالیکه از مدت ۳۰ سال است که پا کستان بندر تجارتی آبی خودرا بالای افغانستان بمنظورهای خیلی ناروامسدود نموده است که خلاف موازین کشورهای محاط به خشکه است.کشورهای تاجکستان و قرغزستان که مانند افغانستان دارای منابع غنی آب اند نیز معضلات آب با سایر کشور های آنطرف آمو دارند.ولی انها آب و برق ۲۴ ساعته طور نارمل دارند. آنعده کشور های آسیای میانه که در حوزه جهیل اورال قرار دارند  مهمترین تامین کننده آب شیرین  برای این کشور ها همین جهیل به شمار میرود ۹۰ فیصد اب جهیل اورال ازریختن  آبهای رود آمومیباشد. کانال معروف قرا قوم  که شریان حیاتی آب ترکمنستان میباشد رودخانه آمو به عنوان بزرگترین تامین کننده آب برای این کانال به شمار میرود. ترکمنستان جز اب این  کانال دیگر منبع آبی ندارد که آنکشور را آبیاری نماید. کانال قراقرم برای حل مشکلات خشک‌سالی و کم آبی ترکمنستان احداث شده و از جمله بزرگترین پروژه های عمرانی داخلی شوروی سابق بشمار می‌رفت . این کانال حجم بسیار زیاد آب رودخانه آمو را در شرق ترکمنستان گرفته و به داخل خاک این کشور جاری می سازد.کانال قره قروم دارای ۱۳۰۰ کیلومتر طول بوده و در مسیر شرق به غرب جریان دارد. این کانا ل حدود یک ملیون هکتار زمین کشاورزی را که شامل کشت‌زار های پنبه می باشد، آبیاری می کند. ترکمنستان خشکترین منطقه آسیای میانه است. کشور تاجیکستان علاوه بر استفاده وسیع در بخش کشاورزی از آب آمو، در نظر دارد که به تعداد ۱۴ نیروگاه برقی را با توان مجموعی چهارهزار میگاوات، بالای رودخانه آمو اعمار کند که بزرگترین آنها نیروگاه دشت جم با ظرفیت تولیدی ۱۵٫۶ ملیارد کیلوات ساعت برق در سال خواهد بود . هزینه این پروژه تقریباً چهار هزار ملیون دلار آمریکایی تخمین شده است. زیاده ترین آب دریای آمو را جمهوری ازبکستان در کشت نباتات بمصرف می رساند . دریای آمو دو بار داخل ازبکستان شده در اخیر به جهیل ارال میریزد که کشور قزاقستان از آن نیز استفاده می نماید. مزارع شش ولایت ازبکستان از آّب دریای آمو سر سبز است. هکذا ازبکستان سد بزرگ (تورپالانگ) در جنوب ولایت سرخان دریا اعمار نموده است .کانال بزرگ بخارا بمنظور آبیاری واستحصال آب استیشن برق نوایی نیز بالای آب این دریا  اعمار گردیده است. وهم از بکستان چندین بند و کانال دیگر ازین دریا ساخته است. وهم درین اواخر ترکمنستان وایران سد دیگری را در مسیر دریای مرغاب اعمار نموده اند که هردو کشور آز آن استفاده می نمایند. ولی خواننده محترم با این همه کانالها وسدهای که ساخته شده است یکی ازین کشورها نه به افغانستان توجه کرده اند نه به حیثیت بین المللی . تا حال چندین بارنشست نموده اندولی اصلاً افغانستان را اطلاع ننموده اند. در حالیکه مردم این کشور از گرسنگی وبی آبی می میرند.

ایران کشور همسایه غربی افغانستان که از دریای هیرمند و هریرود استفاده می نماید.دریای هلمند به هامون وهری رود پس از افغانستان طی چندین کیلومتر سرحد بین ترکمنستان وایران  را تشکیل میدهد. طی خشکسالی های اخیر دولت ايران بااستفاده از متخصصین جاپانی ، آب رودخانه هیرمند، رادر گودال‌هاى که درکنار مرزبا افغانستان اعمار گردیده هدايت نموده و ذخيره می نماید. اين ذخيره گاه هاى ( مصنوعى) درايران بنام چاه ‌نیمه ها یاد می‌شود که قبلاً تعداد آنها به سه حلقه می‌رسید و این چاه‌نیمه ها به ظرفیت ۰٫۷ ملیارد متر مکعب برای مصرف آشامیدنی احداث گردیده بود اما دولت ایران با احداث چاه‌نیمه چهارمی ظرفیت آنها را به ۱ ملیارد متر مکعب رسانید. براى احداث چاه‌نيمه چهارم درمجاورت چاه‌نيمه هاى قبلى که مبلغ هشتاد ميليون دلارپول به مصرف رسيده و دراوايل سال ۱۳۸۳ شمسى کار احداث آن به پايان رسيد. طرح احداث خط لوله ۱۹۲ کيلومترى (آب براى شهريک ميليون جمعيتى زاهدان) از پروژه هاى مهم ديگرى است که جهت انتقال آب ذخيره شده ازرود هیرمند، در چاه‌ني‌مه ها به شهرزاهدان درسال ۱۳۸۳ به بهره بردارى سپرده شد. قراراست که آب انتقال شده توسط اين خط لوله که مقدار آن به ۳۷ ميليون مترمکعب برسد، نياز هاى آبى (هشتصدهزارنفر) از ساکنان شهرزاهدان مرکز ولایت سيستان وبلوچستان رادر سال تامين کند. براى اجراى اين پروژه هم مبلغى درحدود ۷۵ ميليون دالر بمصرف رسيده است. این در حالی است که به اساس معاهده سال ۱۳۵۱ در مورد تقسیم آب رودخانه هیرمند، جانب ایران حق استفاده از آب هیرمند را به طوری که در حال حاضر جریان دارد، دارا نمی‌باشد. زیرا مطابق به مفاد قرارداد تقسیم آب هیرمند بین دوکشور از مجموع ۱۷۶ متر مکعب فی ثانیه آب هیرمند، حقآبه ایران صرف ۲۶ مترمکعب فی ثانیه که معادل ۸۲۰ ملیون مترمکعب درسال میشود، تعیین گردیده است. تامین آب موردنياز شهرزاهدان با جمعيت تخميناً يک ميليونى آن از ذخيره هاى آب هیرمند، برخلاف مواد موافقت‌نامه تقسيم آب هیرمند ميان ايران وافغانستان است ، زيرا درهيچ ماده يا مواد آن افغانستان تعهدى به ايران نسپرده تا آب موردنياز مرکزولایت سيستان و بلوچستان وبخصوص شهرزاهدان را از رودخانه هیرمند تهيه کند.^[۷]   موافقتنامه که در زمان صدارت موسی شفیق به امضا رسیده بود از طرف پارلمان پاس نشده رژیم از بین رفت وداود خان چنین موافقت نامه را امضا ننموده است. در آن زمان ح.د .خ.ا مخالف فروش آب بود بی خبر از آنکه نیرنگ کشورهای همسایه را درک کند بخصوص اتحاد شوروی تمام آب دریای آمو را به خود تخصیص داده در کشورهای خود ده ها کانال اعمار نمود ولی دشتهای مزار را همنطور لامزروع گذاشت. چون موافقت نامه بنفع ایران تمام شده بود حالا همان را پیش کش می نماید.هکذا از موافقت نامه سالها گذشته لازم است با دولت جدید افغانستان  تجدید شود. ایران دومین دولت است که از سالها قبل  راه تجارتی افغانستان را مسدود نموده است.

گوشه از چاه نیمه ها درایران

ذخایر آب ونقش آن در توسعه زراعت و صنعت در افغانستان

سیستم اب در حفظ حیات انسانی، زراعت و صنعت نقش عظیم را دارد. بدین منظور کشورهای پیشرفته غرض تهیه آب بسطح کشور بنابر یک احصائیه خیلی ها دقیق عمل می نمایند. بدون احصائیه دقیق نفوس ،مقدار زمین ،نوع زمین، تعداد فابریکه ها، مقدار تولید آب صحی، مقدار آب مور ضرورت و مصارفات آب نمیتوان پلان ساخت.آب در کشورهای پیشرفته مانند تیل ارزش داشته وبه صفت منابع طبیعی حفظ میشود.امروز کشورهای همجوار وکشورهای عربی نیاز مبرم به آب شرین دارند.قیمت یک مترمکعب آب شرین ۱٫۵ دالر میباشد.مطابق به فیصله سازمان ملل در مورد آبریزی دریاها در دوکشور یک مقدار آب باید رایگان داده شود ویک مقدار آن باید به فروش رساند. با اعمار سدها و ذخیره گاها میتوان عواید حاصل نمود.مهمترین منبع آبی افغانستان یخچالهای دایمی قلل های بلندکوه هندو کش و چشمه ها می باشد . بالاتراز ۷۵ فیصد خاک را کوها تشکیل داده است .تمامی دریاهای افغانستان ازین کوها منشع می گیرد.از سرازیر شذن این آبها نظر به موقیعت جفرافیای و سرعت آب میتوان ذخیره گاها فراوان را ساخت . تکناولوجی امروز نظر به موقیعیت جفرافیای دریا وآب انواع بندها را اختراح نموده است. کشیدن تونلهای آب توسط ماشینهای TBMساختن کاسه های بزرگ ابی توسط انفجارات اتمی ساختن کانالها توسط Vertical cannal drilling machin و تی بی ایم وغیره ماشینهای مدرن که سرعت کارا خیلی سریع میسازد.از این رودها توسعه اراضی زراعتی رانمود واز انرژی پوتانشیل آن برق استحصال نمود.
واضع است که همه ساله در افغانستان نفوس ازدیاد می یابد با ازدیاد نفوس برخلاف زمین های زراعتی تحت ساختمان قرار میگیرد وآبکیه برای زراعت طبیعی بمصرف میرسید به سایر موارد بمصرف میرسد.این آب پس از استفاده مخلوط با روغنیات و مواد کیماوی گردیده واپس تبخیر نمی کنند رطوبت نسبتی نیز پائین می آید. ملت افغان از قدیم الایام زراعت پیشه بودند آبیکه توسط جوی ها داخل محلات مسکونی میگردید مطابق به نفوس وزمین مورد ضرورت کافی بود. در سه دهه جنگ مردم کشت وکار را رها کرده مهاجر گردیدند در زمان برگشت نفوس دوچند ازدیاد یافت. لازم بود تا مقدار منابع آب وزمین زراعتی ازدیاد میافت ولی چنین نشد. بنا بر چندین عوامل تعداد از زمینها این کشور از کشت باز ماند .در نتیجه کشور از حالت خود کفائی بر آمده محتاج است تا یک تعداد از محصولات زراعتی و تولیدات محصولات زراعتی را از خارج وارد کند.پس از سال ۲۰۰۲ که تحولات در افغانستان رونما گردید دولت افغانستان الی سال ۲۰۰۹ روی عوامل نامعلوم اهمیت زراعت را فراموش نموده بود. ضرورت بود الی خروج خارجیها در اعمار بندها . ذخیره گاها کانال ها وتوسعه اراضی زراعتی میکوشید تا ملت ما کمافی سالهای قبل از لحاظ خوراک متکی بخود میشد. در صورت بهبود زراعت صنعت این کشور رونق میگرفت.فعلاً صرف ۱۲ فیصد زمین این کشور تحت کشت حدود ۴۶ فیصد آن علفچر و۳فیصد آن جنگل است.بالاثر همکاری دولت آلمان وضع زراعت آبیاری و آبرسانی در ولایت کندز بهتر گردیده است .زیاده زمینهای کندز تحت کشت گندم قرار گرفته است.^[۸] با فعال ساختن پروژه های آبی میتوان صنعت را رشد داد. صنعت ضرورت به برق زراعت پیشرفته، راه پخته و سیستم آبرسانی مدرن دارد. تهیه آب غرض صنعت زراعت ومنازل توسط ساختمانهای زراعتی ذخیره گاه های آبی حوضهای مثنوعی کشیدن تونلهای آبی در اعماق زمین و کوها حفر هزاران چاهای عمیق آبی وغیره اکتفا پذیر خواهد بود. درسال ۲۰۱۱ دولت افغانستان به جهانیان اعلان نمود که افغانستان غرض تنظیم آب خویش مبلغ ۱۲ بیلون دالر ضرورت دارد. مقدار آب سرانه ۲۷۷۸ مترمکعب دریک سال می باشد درحالیکه ۱۴۲۰ متر مکعب آن در دسترس قرار دارد.

قسمت دوم

حوزه دریا های افغانستان

طبق پیشنهاد وزارت انرژی وآب وسایر مراجع ذیربط افغانستان به پنج حوزه دریای تبدیل گردید که عبارتند از حوزه آمو، حوزه شمال ، حوزه مرغاب و هریرود، حوزه هلمند و حوزه دریای کابل میباشد.این پیشنهاد توسط رئیس جمهور افغانستان شش وزیران و رئیس اداره محیط زیست منظور گردید. 

                    

نقشه پنج حوزه دریا های افغانستان

یکتعداد از سازمانها وبانکهای که در حصه اعمار و احیا پنج حوزه همکاری نموده اند از قبیل بانک جهانی مبلغ ۷۵ میلون دالر در تمام ۵ حوزه.  اداره(JFPR)مبلغ ۱۵ میلون دالر غرض احیا وترمیم دریای شمال.اداره (JFPR) جاپان مبلغ ۱۰ میلون دالر را غرض احیا دریای بلخ .اتحادیه اروپا مبلغ ۱۵ میلون دالر غرض اعمار پروژه هابالای دریای کندز. کشور کانادا و دوبی ADB مبلغ ۹۰ میلون دالر غرض احیا واعمار در دریای مرغاب و هری رود .ادارهEC در بخش دریای آمو کمک نموده اند که ملت افغان ازین ها تشکر می نماید. ^[۹]

جدول پنج حوزه آبی افغانستان

اسم رود	الگو	دریای های که با این دریا ملحق میشود	اراض تحت پوشش به کیلو متر مربع	ظرفیت دریابه بیلون متر مکعب	کشور منبع	به کشور که می ریزد
رود آمو		واخان کوکچه قندز پامیر پنج	۹۱٫۵	۲۲		ازبکستان ترکمنستان
رود شمال		شرین تگاب. سرپل. بلخ	۷۱،۷	۱٫۸۸
رود هلمند		هلمند ارغنداب غزنی ترنک ارغستان موسی قلعه	۲۶۴۹	۹،۳۰		ایران
دریای غربی		خاش رود ادرسکن فراه رود هریرودمرغاب کشک گلران وغیره	۷۸،۴	۳،۰۶		ایران و ترکمنستان
رود کابل		میدان کابل لهوگر شتل غوربند پنجشیر علی شنگ علی نگار لغمان جلال آباد	۷۷،۷	۲۰،۷۶		پاکستان
مجموعه		۳۳رودخانه بزرگ	۲۹۶۸،۳	۵۷

^[۱۰]

خشکسالی

خشکسالی کشاورزی ( Agricultural drought ) : جنبه های مختلف خشکسالی اقلیمی و یا خشکسالی هیدرولوژیکی را به تاثیرات کشاورزی پیوند میدهد. مفهوم این خشک سالی کمبود بارندگی ، تفاوت تبخیر و تعرق واقعی با تبخیر و تعرق پتانسیل ، کمبود رطوبت خاک ، میزان محیط سبز ،غلظت گازات درجه حرارت ، سطح آبهای زیر زمینی و یا مخازن میباشد. آب مورد نیاز گیاهان بستگی تام به شرایط غالب اقلیمی منطقه ، خصوصیات بیولوژیکی گیاه مورد نظر ، مرحله رشد و خصوصیات فیزیکی و بیولوژیکی خاک دارد. گفته میتوانیم خشکسالی کشاورزی عبارتند از کمبود میزان آب مورد نیاز گیاهان مختلف در دوره های مختلف رشد از حالت بذر تا بلوغ میباشد. کمبود رطوبت خاک سطحی در هنگام جوانه زنی مرحله تولید گل و تکمیل نمودن ضروریات داخل تخم خیلی ها پر اهمیت است .زیرا اگر در مرحله جوانی زدن آب نباشد نبات نمی روید در مرحله گل اگر آب نرسد تخم پوچ ومیان تهی میآید در مرحله ساقه زنی اگر آّب نرسد ساقه ضعیف یا چپه میشود یا مورد حمله آفات قرار میگیرد.یکی از بزرگترین علت خشکسالی اب وهوای گرم است.درهر نقطه دنیا که گرمی است بارندگی کم است هرقدر هوا سرد شود مقداربارندگی ازدیاد میابد .در آن محلات که درجه حرارت کم وزیاد میشود بارندگی متعلق به این حرارت دارد. منبع و منشع که از ان بخارات آب برمی خیزد خیلی ها مهمتر ازهمه است که با چه غلظت وفشاربخارات می اید با تغیرات فشار دریک محیط باد پیدا میشود وباد خود منبع سرد کننده هوا است.با سرد شدن هوا باران میریزد.در افغانستان جبهه بخارات گرم از بحر هند و جبهه بخارات سرد از سایبریا باعث بارشها میگردد.بارشها دونوع اند قاره ئی و منطقه ئی .بارشهای بین القاره زیاده در چهار فصل ارتباط دارد ولی منطقوی مربوط به بخارات آب وسردی منطقه است.مثلا جنگلات غلو باعث ریزش باران میشود.نرسیدن جبهات دریک منطقه باعث نباریدن بارش نیز میگردد.خشک سالی میتواند یکساله ویا چندین ساله باشد.ولی دایمی نیست.^[۱۱]

راه بیرون رفت از خشکسالی

خشک سالی یک عمل طبعی است کسی نمیتواند جلواین پدیده را گیرد.فقد یک وسیله خیلی ها کمک میکند آنهم غرس درختان درمنطقه میباشد.از اینکه یکی از خصوصیات انسانها مبارزه با طبعیت نیز است لازم است از طریق دیگر مبارزه با خشک سالی صورت گیرد.هدف این مبارزه چگونه به مناطق که خشک سالی رخ دهد از طریق دیگر آب رساند تا کشت صورت گیرد و حاصل دهد.

اعمار بندهای آبی

سدعبارت ار مانع جریان آب است که درنتیجه ارتفاع آبرا بلند برده و در آن مقدارآبراذخیره نماید از سد میتوان برق استحصال نموداز آب آن در اراضی زراعتی استفاده نمود.تربیه ماهی و طیور نمود.علاوه براین سد آبی میتواند تفرجگاه باشد.تغیرات در محیط آب وهوا می آورد.مقوی اقتصاد است. بهترین سد آنست که بتواند آب زیادی را ذخیره کنداگر درمیان کوه یک کاسه بزرگ هموار خاکی باشد وسپس باز کوه دوم شروع شود میتوان بند ساخت یعنی برای هر توپوگرافی نوع مخصوص سدساخته میشود. ولی باید یاد آوری نمایم تکنالوجی امروز به سطح رسیده است از آبهای جریان داراستحصال برق را می نمایند .ساختن سد در آبهای جریان دار [درنشیب بین دوکوه]نوع مخصوص ساختمان را در خود دارد که اب زیاد درآن باید ذخیره نشود.ازسرعت آب برق استحصال میگردد.در هر سد سرعت آب باید صفر گرددبعداً از انرژی پوتانشیل یا از انرژی افتادن آب برق حاصل میگردد .دربین دوکوه های که آب دارای سرعت تیز ودارای سنگریزه وسنگها خیلی خطر ناک است نباید سد ساخت در صورت ساختن روزی نه تنهاشهرها بلکه مملکتهارا خراب خواهد کرد.درمیان تپه های پرعلف میوان بند ساخت.سدهارا از کانکریت ، سنگ ، خاک،چوب ولاستک می سازند.سدهای کانکریتی .به اشکال وزنی ،میان خالی ،میان پر ،منعنی ،مایل وپایه دار ساخته میشود.افغانستان مطابق به ماستر پلان برق ،افغانستان داراي (۲۴۰۰۰) ميگاوات پوتانسيل بوده از جمله ۲۳۰۰۰ ان آبی متباقی از ذغال سنگ گاز ونفت میباشد.افغانستان دارای ۱۱ سد برقی میباشد ۳۰ سال قبل ازین سدها۴۵۴ بیلون کیلووات برق درساعت تولید می گردید .فعلا حدود ۲۸۰-۳۰۰ میگاوات برق تولید میکند و۵۰۰ ان وارداتی است.

انواع بندها بر اساس ساختمان                                                                              1.بندهاي قوسي یا منعنی :معمول ترین سدها درجهان به شکل قوسی درمیان تنگه‌های کوه اعمار می‌گردد كه نيروهاي وارده بر سد توسط يك بدنه منعنی شکل به دوکنار یعنی سنگ وزمین منتقل می‌گردد.این صدهااز کانکریت وآهن ساخته می‌شود.عرض این سد مربوط به این است که چه مقدار فشار بالای سدواردمی‌گردد.        در بعضی آلات درقسمت عقبی  پایه‌های مخروطی از کانکریت را نیز وصل می‌نمایند.

2.بندهاي خاكي: این مودل سد از خاک کلی یا خاک رس ساخته می‌شود.تا در برابر فشار وارده از خودمقاومت نشان دهند.خاک رس طبیعتاً درکنار وقسمت تحتانی تقریباً تمامی جوی ودریاها وجود دارد مانع نفوذ آب در کنار و تحت می‌شود.بدین منظور ازین خاک در سدها نیز استفاده می‌نمایند.

 
3.بندهاي سنگريزه اي: مشابعت به سدهاي خاكي دارد.ولی باین تفاوت که به عوض خاک دانه‌های سنگ خورد را می‌اندازند وهم ابعاد دانه‌های صورت سنگ به مراتب درشت تر مي باشد. سدهاي وزني: كه وزن بدنه سد تعادل آن را در مقابل مجموعه نيروهاي وارده حفظ مي نمايد.

4.بندهاي پايه داره: درین نوع سد فشار وارده بر سد توسط غلاف ویا پوست به پايه‌ها و ازپایه‌ها به زمین انتقال می‌یابد.

5.بندهاي چوبي : این سدها از چوبهای سخت ومقاوم ساخته می‌شود.شکل سدهای چوبی مانند سدهای فولادی از یک قالب چوبی ساخته می‌شوند .و هم در معیار کوچک از چندین صفحه ساخته می‌شود مقدار زیادی از چوب در زمین داخل گردیده وفشار وارده را به زمین انتقال می‌دهند.

6.بندهاي فولادي: كه از يك قالب فولادي و يك صفحة فولادي ساخته می‌شود وانرا درجریان آب منتاژ می‌نمایند.در افغانستان شکل کوچک ازین سد خیلی وافر دیده می‌شود بنام سربند می‌گویند .این سد متحرک و غیر متحرک ساخته می‌شود.این نوع سد درمعیار کوچک زیاده ساخته می‌شود.

اعمار ذخیره گاه آبی

ذخایر بزرگ آب

در جهان امروز علاوه برسد بعض از ذخیره گاه ها مخصوص غرض کشاورزی می باشد که دارای انرژی پوتانشیل الکتریکی نمی باشند.درافغانستان در میان کوها و دشتها کاسه ها ،چاه ها عوض های طبیعی بزرگ آب وجود دارد که تعداد آن قلیل است .اب عوضهای کوهی از جمع شدن برفها وبارش و عوضهای هموار از بارش سال و از آبهای زیر زمینی میباشد.میتوان تعداد این نوع را چندین برابر ساخت بخصوص در دشتها و سطوع هموار. 

ذخایر کوچک

در جهان امروز انوع مختلف ذخیره گاه های آب از آهن کانکریت و لاستیک به حجم کوچک وبزرگ ساخته میشود.میتوان آب بارندگی سال را در آن ذخیره نمود. یکنوع ذخیره گا کوچک آن طوریست که در ارتفاع بلند یک نقطه بزرگ مدور را پلاستک کاری میکنند واب بارندگی از پلاستک ها راساً داخل کاسه بزرگ ذخیروی میشود. یا در یک خریطه بزرگ پلاستیک که طول آن تا دوصد متر کم یا اضافه است اب بارندگی را ذخیره میکنند.ویا چندین ذخیره گاه بزرگ از آهن ویا لاستیک غرض حفظ متقدم میسازندوآب آنرا ازیک نقطه دیگر انتقال می دهند.

        

اعمار کانال ها

یکی از وسیله مبازه علیه خشک سالی استفاده از کانال ها است .آب کانال هااز دریای می آید که اصلاً در آنجا خشک سالی وجود ندارد.کانال عبارتند از تغیر دادن مسیر آب دریا رابه مسیر مورد نظر میگویند.کانال یکی از وسیله است میتواند منطقه بزرگ را آبریزی نماید.در افغانستان تا فعلاً دوکانال بزرگ اعمار گردیده است .
۱.کانال ننگرهار: این کانال در سال ۱۳۳۷ توسط دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی اعمار گردیداین کانال حدود ۱۲۰هزارجریب کشتزار غازی آبادو هده را سیراب ساخته است.
۲. پروژه کانال رود هلمند:این پروژه در سال۱۳۵۱و۱۳۵۲ توسط ایالات متحده امریکا فعال گردید. بزرگترین کانالی که از رودخانه هلمند جدا شده نهربغرا است که درپنج کیلومتری گرشک از هلمند منشعب شده و بطول ۸۰ کیلومتردرسمت راست رودخانه به استقامت نادعلی واقع در چهل کیلومتری غرب شهر لشکرگاه امتداد یافته است. پروژه های مارجه و شمالان نیز ازاین کانال آبیاری میگردند.در صورت که مانند این پروژه چندین دیگر فعال گردد دیگر لازم نیست ملت افغانستان دنبال آب باران برود. ^[۱۲]

در طی خشکسالی های اخیر دولت افغانستان کار یک تعداد از کانالهارا به همکاری نیرو ائتلاف آغاز نموده است شامل چنین پروژه ها میباشد.
۱.اعمار ۸ کانال در لغمان که ۶ کانال آن به ارزش ۱٫۶میلون دالر با همکاری بانک جهانی دوکانال دیگر آن درمنطقه کا کس وکس عزیز خان به ارزش ۳۶۰هزار دالر از کمک بانک جهانی اعمار گردید.
۲.اعمار کانال در ولسوالی زنده جان ولایت هرات بطول ۳۲ کیلومتر به ارزش ۵ میلون دالر درحال اعمار است.
۳.اعمار کانال به ارزش ۱۸۰ هزار دالر در ولایت نورستان غرض جلو گیری سیلاب
۴.اعمار کانال بزرگ در ولسوای چهار برجک ولایت نیمروز به طول ۴۵ کیلومتر به هزینه یک میلون سه صد هزاردالر از بودیجه انکشافی ایلات متحده امریکا در حال تکمیل است.
۵.اعمار کانال در دشت قلعه ولایت تخار آغاز گردیده است.این کانال به ارزش دومیلون دالر از طرف بانک جهانی اعمار میگردد.
۶.کار اعمار ۳۶ کانال آب و یک دیوار استنادی به ارزش بیش از یک میلیون دالر امریکایی در ولسوالی غنی خیل ولایت ننگرهار خاتمه یافت.پروژه اعمار این کانالها و دیوار استنادی به همکاری تخنیکی CIDG و کمک مالی اداره انکشافی بین المللی امریکاUSAID عملی شده است.

پروژه های بزرگ ذخیره آب در افغانستان

طبق راپور وزارت انرژی وآب افغانستان درین اواخر پروژه های ذخایر آبهای سر زمینی تحت ادارهUSAID روی دست گرفته است این پروژه ها غرض تهیه آب آشامیدنی کشاورزی و انرژی در نظر گرفته شده است که بنامهای پروژه های دراز مدت میان مدت و کوتاه مدت ترتیب گردیده شده است.فعلاً وزارت انرژی افغانستان مطالعه ۱۱۱ بند آبی را به ارزش ۱۰٫۷میلون دالر روی دست دارد .این مطالعات باید در سال ۱۳۹۱ ختم گردد.وزارت انرزی پلان ساخت ۴۰۰ بند آبی کوچک وبزرگ را درطی پنج سال یعنی الی سرطان ۱۳۹۴ باید به انجام رساند.

پروژه انکشافی علیادریای آمو

که یکی از مهمترین و بزرگترین پروژه های آب و برق افغانستان به شمار میرود و دارای مشخصات عمده ذیل میباشد.
۱.احداث بند ذخیره بالای دریای آمو در مرز مشترک بین افغانستان و تاجکستان تا آب مورد ضرورت آبیاری صفحات شمال کشور را تهیه نماید. این بند همچنان مقدار ۱۰۰۰ میگاوات انرژی برق تولید خواهد کرد.
۲. کانال عمومی مربوطه بطول حدود ۳۵۰ کیلو متر بوده که از قلعه ذال ولایت کندز شروع گردیده و به ولسوالی اندخوی و نواحی آن در ولایات فاریاب ختم میگردد.
۳.این سد بیش از ۵۰۰ هزار هکتار زمین معادل دو نیم ملیون جریب اراضی فعلی و جدید در ولایات بلخ ، جوزجان و فاریاب آبیاری خواهد کرد.
۴.نصب دستگاه استیشن برق آبی به ظرفیت ۱۰۰۰ میگاوات.این پروژه یکی از مهمترین پروژه های آب و برق بوده که ساحه آن شامل چهار ولایت شمال افغانستان بوده و برای ده ها هزار نفر در منطقه کار ایجاد خواهد کرد.

پروژه میان مدت آبیاری کلیفت

1. پروژه آبیاری کلیفت موازی ۲۰ هزار هکتار (۱۰۰ هزار جریب) زمین را آبیاری خواهد کرد.
۲. طول این پروژه ۱۳۰ کیلو متر میباشد که از جمله ۳۰ کیلو متر پایپ لین و متباقی ۱۰۰ کیلو متر آن به قسم کانال خواهد بود. این پروژه توسط پمپ باید فعال گردد که حدود ۲۰ میگاوات انرژی برق ضرورت دارد. طرح مقدماتی و هدایت نامه تخنیکی و اقتصادی پروژه از طرف وزارت انرژی در حال اجراات قرار دارد.                                                                                                                              طرح عاجل کوتاه مدت

تهیه آب آشامیدنی از ساحه خم آب آمو دریا برای ولسوالی اندخوی و نواحی همجوار آن با استفاده از ماشین پمپ الکتریکی .^[۱۳]

پروژه برق آبي باغدره

این پروژه با ظرفيت توليدي ۲۸۰ ميگاوات بالاي درياي پنجشير، آغاز و در سال ۲۰۱۳ باید به توليد آغاز نمايد. مرحله اول مطالعات امكان سنجي این پروژه تكميل و قرار است مرحله دوم آن آغاز گردد

پروژه ذخیره آبی بند کمال خان

این سد در ولایت نیمروز بالای دریای هلمند احداث میگردد که دارای چندین مرحله میباشد.کار مرحله اول آن به هزینه ۹ میلون دالر با دولت تاجکستان به امضا رسید.کار مرحله اول این بند در نوامبر۲۰۱۲ به تکمیل خواهد رسید .این بند علاوه براینکه چندین هزار هکتار زمین را سیراب میسازد۹ میگا وات برق نیز تولید مینماید.

بند سلطان

این بند در ۲۲ کیلو متری شهر غزنی در زمان سلطان محمود غزنوی غرض آبیاری اعمار گردیده بود.این بند در ولسوالى جغتوى ولايت ميدان وردگ موقعيت دارد؛ اما بخش اعظم آب آن به سمت ولسوالى خواجه عمرى و شهر غزنى جريان دارد که به شمول خواجه عمرى، زمين هاى زراعتى ولسوالى انده و گيرو را آبيارى مي کند. این بند چندین بار طور غیر اساسی ترمیم گردیده است . در سال ۱۳۸۴ بالاثر سیلاب ۷۰ فیصد زمینهای زراعتی را در ولایت غزنی تخریب نمود. ^[۱۴]

پروژه سلما

کار بند سلما ولایت هرات در زمان داود خان آغار الی ۲۰۰۵ متوقف بود درسال ۲۰۰۵ دولت هند مصارف ادامه کار این پروژه را بدوش گرفته است .در نظر است این پروژه هفتاد هزار هکتار زمین را سیراب و به ظرفیت ۴۲میگا وات برق را تولید نماید.مصارف این سد حدود هفتاد میلون دالر خواهد بود.

پروژه کانال مروارید

این کانال بزرگ به نام «مروارید» در ولسوالی شیوهء ننگرهار اعمار در سال ۱۳۸۸ به بهره برداری سپرده شد.این کانال توسط کشور جاپان با هزینهء ۱۰ملیون دالر اعمار گردید.کانال مروارید از دریای کنر از منطقهء زیلی بابا ولایت کنر آغاز می شود و با از عبور از منطقهء شیوه و دشت گمبیری به بند درونته می انجامد.کانال «مروارید» که ۲۴ کیلومتر طول دارد. در جریان ۷ سال ساخته شده و هزاران جریب زمین بایر و هزاران جریب زمین زراعتی را آبیاری خواهد کرد

پروژه ذخیره آب و تولید برق بخش آباد

قرار داد پروژه آب و تولید برق بخش آباد بالای دریای فرارود را با رئیس کمپنی خدمات مشورتی هندوستان در ۲۴ اگست سال ۱۳۸۵امضا رسید. این پروژه در ساحه ۱۰۰ کیلو متری شهر فراه و در فاصله ۳۰ کیلو متری سرک عمومی کابل- هرات موقعیت دارد.اهداف این پروژه عبارت از ذخیره آب به حجم ۵۷۰ ملیون متر مکعب در ساحه بخش آباد میباشد. با تکمیل شدن این پروژه ۳۵۰۰۰ هکتار زمین زراعتی موجود و ۲۶۰۰۰ هکتار اراضی جدید تحت آبیاری قرار خواهد گرفت. قرار است با تکمیل این پروژه ۲۰ میگا وات برق نیز تولید گردد.

باران مثنوعی

یکی از وسیله که میتوان تا حدودی جلو خشکسالی را گرفت باران مصنوعی است.دانشمندان زمین را به شش طبقه وفضای بالاتر از زمین را به۵ طبقه تقسیمات نموده اندکه تروپوسفیر در فاصله ۶-۲۰کیلومتر ،ستراتوسفیر الی ۵۰ کیلو متر،میزوسفیر از ۵۰-۸۵کیلومتر، ترموسفیر از ۸۵-۶۹۰کیلومتر و اکزوسفیر۶۹۰-۱۰۰۰۰کیلومتر بالاتر از زمین واقع اند.مهمترین قسمت که درآن باران مصنوعی صورت می گیرد تروپوزسفیر است.

تروپوزسفیر

قسمت که با باران مثنوعی ارتباط دارد تروپوزسفیر است.تروپوسفیر گرم ترین ساحه اتمسفیر می باشد.درین ساحه مقادیری زیادی گازات کاربن دای اکساید اکسیجن نایتروجن، گازات نجیبه و سایر گازات وجود دارد. هوای تروپوسفیر پس از ۴-۵ کیلومتر ببعد به صفر درجه رسیده از ان ببعد سرد شده میرود.بخارات آب پس از ۴کلیو متر به هم نزدیک شده در فاصله های ۹-۱۰ کیلومتر در موجودیت ذرات کوچک دوباره به باران تبدیل میشوند.

باران مصنوعی

پاشیدن یود نقره توسط هوا پیما غرض بارش مصنوعی

روش باران مصنوعی

باروری یا تخم پاشی ابرها در واقع یک روند طبیعی است که در آن ابرها به بخار آب و سپس به باران تبدیل می‌شوند.روش باران مصنوعی برای اولین بار درسال ۱۹۵۰ توسط فرانسوی ها تجربه گردید. فعلاً در ۲۴مملکت دنیا مروج است .باران مصنوعی در کشور چین هند آسترلیا امریکا و کشورهای شرق میانه مروج بوده توانسته است از ۵-۲۵ فیصد مقدار بارندگی را بلند مبرد.برای ایجاد باران مصنوعی باید عوامل چون ابر ، رطوبت ، گرمی هوا و سایر شرایط جوی فراهم باشد. رطوبت (وزن بخار آب موجود در یک متر مکعب هوا) عامل مهمی در تشکیل ابرهاست، هر قدر هوا گرمتر باشد، قابلیت بیشتری برای داشتن بخار آب و تشکیل ابر دارا میباشد.غرض اینکه چگونه ابر ساخته شود وباران ببارد لازم است هزارات ذرات آب هوا باهم یکجا شده پس از وزنبین شدن به زمین بریزد . برای تشکیل ابر وجود ذرات میکروسکوپی گرد و خاک ، دوده، بلورهای نمک ویخ لازمی است. دو اصول برای بارش از ابرها به نام روند باران گرم و روند باران سرد وجود دارد:
۱باران گرم: در مناطق حاره ، باران از ابرهایی میبارد که هرگز حرارت آنها زیر صفر نیست آن را باران گرم می نامند. در این ابرها قطرات درشت آب که ابر را تشکیل می‌دهند در برخورد با قطرات کوچک ، آنها را جذب و به این ترتیب شروع به بارش می‌کنند.
۲باران سرد: زمانی که حرارت ابر یا قسمتی از آن پایین‌تر از صفر باشد، بلورهای یخ با جذب رطوبت اطراف خود سریعا شروع به رشد می‌کنند تا اینکه وزن زیاد باعث فرود آنها می‌شود. این بلورها هنگام فرود اگر از مکانهای گرم بگذرند به باران تبدیل میشود و در صورت سرد بودن بشکل برف فرود می‌آیند. در مناطق قطب شمال وجنوب که مقدار کاربن دای اکساید و ذرات گرد و دود نیست ویا خیلی کم است ولی همیشه برف می بارد دلیل ان یخ شدن ذرات کوچک بخار در هوا پس از یکجا شدن چندین هزار ذرات وزن زیاد شده بشکل برف پائین شده به زمین می ریزد در بعضی مناطق که هوای پائین یعنی ۲-۳کیلومتر گرم است برف آب شده به باران تبدیل می شود انسان از طریق باروری ابرها می‌تواند از لحاظ تعداد و نوع هسته‌های تشکیل باران به طبیعت کمک کند. باروری بوسیله مواد جذب کننده رطوبت مانند بلور نمک ویوریا كه می‌تواند برای سرعت دادن به روند بارش گرم بکار رود. باروری بوسیله یود نقره(AGI) و یخ خشک(کاربن دای اکساید یخ شده) پروپان مایع و نمک در افزایش باران در روند بارش سرد به ابرهایی که کمبود هسته دارند کمک می‌کند. تمامی ابر ها نمی تواند باران را بیاورد بخصوص ابرهای که خیلی ها بلند اند.

روش آبیاری مدرن

در بعضی از کشورهای که آب شرین کم دارند.کشت بسیاری از نباتات خودرا در شیشه خانه ها ویا در مزارع کشت میکنند که توسط پایپ ها ونل های آهنی صرف ریشه نبات را آب می دهند.بنامDripirrigation یا آبیاری قطره یاد میشود.

                    

حفظ جنگلات وغرس درختان

خوبترین وبهترین طریقه که میتواند تا حدودی زیادی جلو خشکی را بگیردغرس درختان است .درختان درموقع گرمی دهن ستوماتا حجرات خودرا بند نموده آب خودرا به بیرون تبخیر نمی نمایند.ریشه درختان منبع حفظ آب است. اکثر نباتات در زمان جوانه زدن و تولید تخم ویا گل به آب زیاد نیاز دارند.یک نبات در یک مرحله حد اقل به پنج بار آب فراوان ضرورت دارد.بدین لحاظ زیادترین آب شرین برای کشت نباتات بمصرف می رسد.به اساس تجارب چندین ساله تا حد ممکن نباید از آبهای زیر زمینی برای کشت مزارع بزرگ استفاده نمود.زیرا تسلسل طبعی آب از بین میرود.برای غرس نباتات بلند قد میتوان از آبهای زیر زمینی استفاده نمود زیرا نبانات بلند قد خود ذخیره کننده اب در خاک در خود ودر محیط ماحول میباشد.

پانویس  (منبع ctril+entir= ) به هر خط آبی( سترال +کلک )منبع بدست می آید

1.        ↑ [۱]اداره یونسکو انسیتیوت تعلیمات آب

2.        ↑ [۲]از راپور اداره انکشاف بشری افغانستان صفحه هفتاد

3.        ↑ تنظیم آب درافغانستان در سال ۱۹۷۸[۳]

4.        ↑ [۴]آبیاری در افغانستان

5.        ↑ [۵]راپور از سازمان ملل

6.        ↑ راپور دانشگاه کابل در مورد آب صحی[۶]

7.        ↑ [۷]اهميت آب ونقش آن در منازعات ملل منطقه نوشته اکادمسن اعظم سیستانی

8.        ↑ [۸]

9.        ↑ [۹]اداره منابع آبی افغانستان

10.     ↑ جدول منابع اب افغانستان صفحه ۱۲[۱۰]

11.     ↑ [۱۱]اداره اقتصاد و امور اجتماعی سازمان ملل علت خشکسالی وراه بیرون رفت آن اجندا۲۱ چپتر بخش دو قسمت ۱۲

12.     ↑ [۱۲]رادیو آزادی در مورد تایخچه کانال ننگرهار

13.     ↑ همبستگی سایت رسمی اسماعیل خان سرپرست وزارت انرژی و آب دولت افغانستان[۱۳]

14.     ↑ تهدید بند سلطان مردم غزنی را ناراحت نموده است

۱۸ پیوند داخلی

۱.آب

۲.وزارت زراعت، آبیاری و مالداری

۳.پروژه بند سلما

۴.سد کجکی

۵.کاریز

۶.منابع آب آسیای میانه

۱۹ پیوند خارجی

راپور انکشاف بشری افغانستان[۱۶]

اداره منابع آب منظور شده توسط جناب رئس جمهور حامد کرزی و شش وزیران دولت جمهوری افغانستان مورخ از سال۲۰۰۷-۲۰۱۲ [۱۷]

اداره آب برای حیوانات و اقتصاد مواد مخدر[۱۸]

اداره یکپارچه ساختن منابع آب برای توسعه روستایی و حفاظت از محیط زیست  Afghanistan[۱۹]

۲۰ منابع

۱.لست دریا های افغانستان با شرح وتصویر در وبگاه ویکی پیدیا انگلیسی

۲.کوهای افغانستان در وبگاه [۲۰]

۳.شغل ساختن تجارت آب در افغانستان ور وبگاه انستیتیوت شرق وغرب  [۲۱]

۴.واتر پمپ نوع جورج دیم [۲۲]

۵.واتر پمپ غول پیکر [۲۳]

۶. ذخایر آبهای افغانستان مانند نفت یک ثروت ملی است نگارنده

۷.چکونه از آبهای جریان دار بند ساخت [۲۴]

۸.چگونه بند فارم ساخت[۲۵]

۹.چگونه بند آبی کوچک ساخت [۲۶]

10.اصلاح آبرسانی در افغانستان رسانیدن آب آشامیدنی به شهر قندوز توسط آلمانها در

German Technical Cooperation (GTZ) – RODECO consulting GmbH [۲۷]

11.توپو گرافی افغانستان در وبگاه دانشنامه ملیتها  [۲۸]

12.ارتفاع افغانستان در وبگاه نقشه ارتفاع افغانستان

http://mappery.com/map-of/Afghanistan-Elevation-Map

13.تنظیم آب در افغانستان نوشته اسد سرور قریشی صفحه ۱۲ در وبگاه  [۲۹]

14.نبودن آب اشامیدنی فاجعه است در وبگاه   [۳۰]

15. اسناد ریاست آبرسانی و کانالیزاسیون منتشر شده توسط خبرگزاری ایرنا مورخ ۸۸٫۰۳٫۰۹

۱۶.ديپلوماسي آب و تاثير آن بر مناسبات افغانستان با همسايه گان نوشته سمیر بدرود.